Inauguracja polskiego węzła EHRI-PL
Podczas uroczystości w Żydowskim Instytucie Historycznym i Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN 26 stycznia 2025 roku została zainaugurowana Europejska Infrastruktura Badań nad Holokaustem – Europejskie Konsorcjum Infrastruktury Badawczej (European Holocaust Research Infrastructure – European Research Infrastructure Consortium – EHRI–ERIC). Data inauguracji struktury EHRI-PL nie jest przypadkowa – dzień później, 27 stycznia, obchodzona była 80. rocznica wyzwolenia obozu Auschwitz-Birkenau.
EHRI-ERIC to pierwsza ponadnarodowa organizacja skupiająca kluczowe europejskie instytucje zajmujące się dokumentacją i badaniami nad Zagładą. Polskim koordynatorem tej struktury jest Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, który wspólnie z Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN oraz Centrum Badań Żydowskich na Uniwersytecie Łódzkim utworzył krajową strukturę w ramach EHRI-ERIC. Nadzór nad polskim węzłem EHRI (EHRI-PL) sprawować będzie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Wśród celów nowoutworzonego konsorcjum należy wymienić m.in. zapewnienie szerokiego międzynarodowego dostępu do źródeł archiwalnych dotyczących Zagłady czy nawiązywanie i zacieśnianie współpracy przez badaczy i badaczki tego tematu z kraju i zagranicy, wytyczanie nowych kierunków badań i podejść metodologicznych, a także wsparcie dla osób zajmujących się badaniami Zagłady. „Badania nad Zagładą prowadzone są na całym świecie. Wymiana poglądów i opinii pomiędzy badaczami i badaczkami z różnych ośrodków ma kluczowe znaczenie dla rozwoju tej subdyscypliny studiów żydowskich. Ważne jest to także ze względu na rozproszenie źródeł. Materiały dotyczące Zagłady – czy to oryginalne dokumenty, czy źródła wywołane (jak np. video testimonies) były zbierane zarówno w Europie, w obu Amerykach i Australii. Tylko próba dotarcia do możliwie wszystkich ważnych kolekcji archiwalnych pozwala opisać historie z czasów wojny” – mówi dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego dr Michał Trębacz. Inauguracja polskiego węzła EHRI-PL rozpoczęła się w Żydowskim Instytucie Historycznym, gdzie spotkało się kilkudziesięcioro przedstawicielek i przedstawicieli instytucji naukowych, muzeów, ministerstw i dyplomatów z państw Europy, Izraela i Stanów Zjednoczonych, a także przedstawiciele i przedstawicielki Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego. Goście i gościnie zwiedzili wystawę stałą i czasową ŻIH. Mieli też możliwość zobaczenia oryginalnych dokumentów z Archiwum Ringelbluma, na co dzień ukrytych w skarbcu ŻIH.
Główna uroczystość inaugurująca działalność EHRI-ERIC odbyła się w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Wagę wydarzenia podkreśliła obecność na wydarzeniu Hanny Wróblewskiej, Ministry Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Władysława Teofila Bartoszewskiego, Sekretarza Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Niderlandy – gospodarza EHRI-ERIC – reprezentował Eppo Bruin, Minister Edukacji, Kultury i Nauki. Zebrani mieli też możliwość wysłuchania niezwykle poruszających słów Krystyny Budnickiej, ocalałej z Zagłady, Honorowej Obywatelki Warszawy.
Podczas uroczystości przedstawiciele i przedstawicielki państw założycielskich EHRI–ERIC: Austrii, Chorwacji, Czech, Niderlandów, Izraela, Niemiec, Polski, Rumunii, Słowacji i Wielkiej Brytanii podpisali porozumienie o wzajemnym wsparciu badań nad Zagładą.
Jak zauważył dr Reto Speck, współdyrektor EHRI: ‘EHRI z powodzeniem wspiera transnarodowe badania i dokumentację Holokaustu od 2010 roku. Ustanowienie stałego stałego ERIC jest dla nas ważnym kamieniem milowym. Dzięki wsparciu naszych członków założycieli i Komisji Europejskiej możemy zapewnić długoterminową stabilność naszej pracy i rozszerzyć nasze działania i usługi. Jednak ustanowienie EHRI jako stałej organizacji europejskiej jest ważne nie tylko ze względów naukowych. Jest to również sygnał, że archiwa i badania nad Holokaustem mają znaczenie i że Europa może rozwijać się tylko wtedy, gdy zrozumie swoją historię i będzie nadal brać pod uwagę lekcje i spuściznę swojego najciemniejszego rozdziału. Dla mnie była to jedna z głównych motywacji do pracy nad doprowadzeniem do powstania ERIC i jestem bardzo zadowolony, że mogę dziś świętować to osiągnięcie.’
Fakt ogłoszenia decyzji o powołaniu międzynarodowego konsorcjum zajmującego się Zagładą w Polsce, w Warszawie, ma znaczenie symboliczne przynajmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, Polska jest miejscem, gdzie Zagłada się dokonała. To na jej terytorium znajdują się byłe niemieckie nazistowskie obozy zagłady Auschwitz-Birkenau czy Treblinka. Po drugie, to właśnie w Polsce podjęto już w 1944 roku proces dokumentowania i badania Zagłady. Zainicjowane tutaj prace mają fundamentalne znaczenie dla naszego rozumienia tragicznego losu Żydów i Żydówek w czasie II wojny światowej.
Wydarzenie było jednym z działań towarzyszących polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej.